Dowóz ucznia niepełnosprawnego do szkoły podstawowej jest obowiązkiem gminy.

We wcześniejszym artykule przedstawiłem podstawowe problemy dotyczące realizacji przez gminy obowiązku w zakresie zorganizowania dowozu dziecka niepełnosprawnego do szkoły podstawowej. W szczególności zwróciłem uwagę na praktyczne problemy związane z właściwą interpretacją ustawowego pojęcia „szkoła najbliższa”, które to pojęcie często nie było prawidłowo rozumiane przez organy samorządu terytorialnego. Ponadto w skrócie przedstawione zostały warunki, jakie musi spełnić rodzic, by jego pociecha mogła skutecznie ubiegać się o transport. Jak to zazwyczaj bywa w prawniczym świecie – trudno wyczerpująco omówić jeden wątek w ramach jednego wpisu czy artykułu. Zapraszam do przeczytania kontynuacji tytułowego zagadnienia.

W końcówce pierwszego artykułu podkreśliłem, że gmina może realizować ustawowy obowiązek zapewnienia uczniom niepełnosprawnym transportu także w inny sposób – poprzez zwrot rodzicom kosztów przewozu swoich dzieci. Zanim przejdziemy do szczegółów, warto raz jeszcze przypomnieć treść art. 39 ust. 4 pkt 1 ustawy z dnia 14 grudnia 2016 r. – Prawo oświatowe, wedle którego obowiązkiem gminy jest zapewnienie uczniom niepełnosprawnym, których kształcenie i wychowanie odbywa się na podstawie art. 127, bezpłatnego transportu i opieki w czasie przewozu do najbliższej szkoły podstawowej, a uczniom z niepełnosprawnością ruchową, w tym z afazją, z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym lub znacznym – także do najbliższej szkoły ponadpodstawowej, do końca roku szkolnego w roku kalendarzowym, w którym uczeń kończy 21. rok życia.

Natomiast w myśl przepisu art. 39a ust. 1 Prawa oświatowego, obowiązki, o których mowa w art. 32 ust. 6 i art. 39 ust. 4, gmina spełnia poprzez zorganizowanie bezpłatnego transportu i opieki w czasie przewozu dzieci, młodzieży i uczniów we własnym zakresie albo poprzez zwrot rodzicom kosztów przewozu dzieci, młodzieży i uczniów oraz rodziców.

Co ciekawe, przepis art. 39a został wprowadzony do ustawy – Prawo oświatowe dopiero w 2019 r. w wyniku nowelizacji z dnia 16 października 2019 r. Zmiana ta była z kolei efektem wydania przez Trybunał Konstytucyjny postanowienia z dnia 17 października 2017 r. (w sprawie o sygn. akt  S 1/17) o przedstawieniu Sejmowi uwag dotyczących celowości podjęcia działań ustawodawczych zmierzających do uregulowania kwestii zwrotu kosztów przejazdu niepełnosprawnego ucznia i opiekuna do placówek oświatowych. Nie zgłębiając się jednak w dość skomplikowane kwestie ustrojowe i konstytucyjne, chciałbym jedynie podkreślić, iż powodem, dla którego Trybunał Konstytucyjny w ogóle zajął się tym problemem był nie zupełny brak jakichkolwiek przepisów przewidujących możliwość zwrotu rodzicom kosztów przejazdu dziecka, lecz brak określenia w tych przepisach jednolitych kryteriów odnoszących się do stawek zwrotu kosztów przejazdu. Tak czy inaczej, w 2019 r. ustawodawca w końcu takie kryteria wprowadził.

Zapewnienie transportu ucznia, czy zwrot kosztów transportu?

Ale…właściwie to do kogo należy wybór?

Zanim przejdziemy do przedstawienia owych kryteriów, kilka słów na temat interpretacji samego przepisu art. 39a ust. 1 Prawa oświatowego. Wydaje się on bowiem jasny – obowiązek z art. 39 ust. 4 pkt 1 w zakresie zapewnienia transportu gmina spełnia przez zorganizowanie bezpłatnego transportu i opieki w czasie przewozu dzieci, młodzieży i uczniów we własnym zakresie albo zwrot rodzicom kosztów przewozu dzieci, młodzieży i uczniów oraz rodziców. Powyższe rozwiązania mają więc charakter równoważny, a to, z którego rozwiązania zobowiązana będzie skorzystać gmina zależy wyłącznie od decyzji…rodziców! Warto mieć to na uwadze, ponieważ to rodzice decydują o tym, czy sami chcą zawozić do szkoły swoje niepełnosprawne dziecko (za zwrotem kosztów przejazdu), bo akurat mają takie możliwości organizacyjne i logistyczne, czy jednak chcieliby, aby ich dziecko dojeżdżało do szkoły bezpłatnym transportem zorganizowanym przez gminę.

Orzecznictwo sądów administracyjnych również nie pozostawia w tym zakresie wątpliwości. Przykładowo:

Obowiązki gminy w zakresie zapewnienia niepełnosprawnym uczniom bezpłatnego transportu i opieki w czasie przewozu do najbliższej placówki oświatowej mają charakter zobowiązania przemiennego, co oznacza, że realizacja przez gminę jednej z alternatywnych powinności skutkuje wypełnieniem wskazanego obowiązku, jednakże – co wymaga ponownego podkreślenia – wybór sposobu realizacji omawianej powinności publicznoprawnej organu gminy jest pozostawiony rodzicom dziecka i to oni decydują jaki wariant dowozu dziecka wybrać – wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Łodzi z dnia 22 lutego 2023 r., III SA/Łd 797/22

Oświadczenie rodziców niepełnosprawnego dziecka w kwestii dowozu tego dziecka do ośrodka szkolno-wychowawczego wiąże organ gminy w tym znaczeniu, że jeżeli sami wyrażają zamiar dowożenia dziecka do ośrodka, to organ wykonawczy gminy nie może uchylić się od zawarcia umowy co do zwrotu kosztów przejazdu ucznia oraz jego opiekuna. W przeciwnym przypadku – jeżeli rodzice dziecka nie zgłaszają takiego zamiaru – oznacza to, że obowiązkiem gminy jest we własnym zakresie zorganizowanie dowozu niepełnosprawnego dziecka oraz zapewnienie mu opieki. Gmina nie może przenieść dowolnie swego obowiązku na rodziców (opiekunów) dziecka niepełnosprawnego bez jego zgody, nawet za zwrotem kosztów – wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Poznaniu z dnia 27 stycznia 2022 r., II SA/Po 771/21.

W sytuacji, w której rodzice dziecka wyrażają wolę zorganizowania transportu we własnym zakresie, obowiązkiem organu jest zawarcie umowy, o której mowa w art. 39a ust. 4 u.p.o. – wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Szczecinie z dnia 22 maja 2024 r., II SA/Sz 179/24.

Zwrot kosztów przejazdu – ile wynosi?

Kryteria odnoszące się do zwrotu kosztów zostały zawarte w kolejnych ustępach art. 39a. Warto zatem pamiętać, że zgodnie z art. 39a ust. 4 zwrot kosztów przewozu, o którym mowa w ust. 1, następuje na podstawie umowy zawartej między wójtem (burmistrzem, prezydentem miasta) a rodzicami. Powyższe oznacza, że samoistną podstawą do zwrotu kosztów nie jest przepis ustawy, lecz pomiędzy organem gminy a rodzicami musi zostać zawarta stosowna umowa. Natomiast zgodnie z ust. 2 wskazanego przepisu:

Zwrot kosztów jednorazowego przewozu następuje w wysokości określonej według wzoru:

koszt = (a-b) × c gdzie:

a – liczba kilometrów przewozu drogami publicznymi z miejsca zamieszkania do przedszkola, oddziału przedszkolnego w szkole podstawowej, innej formy wychowania przedszkolnego, ośrodka rewalidacyjno-wychowawczego, szkoły podstawowej albo szkoły ponadpodstawowej, a także przewozu rodzica z tego miejsca do miejsca zamieszkania lub miejsca pracy, i z powrotem,

b – liczba kilometrów przewozu drogami publicznymi z miejsca zamieszkania rodzica do miejsca pracy i z powrotem, jeżeli nie wykonywałby przewozu, o którym mowa w lit. a,

c – stawka za 1 kilometr przebiegu pojazdu.

Powyższe oznacza, że do obliczenia wysokości zwrotu kosztów wystarczy zastosować wskazany w przepisie wzór. W zależności od konkretnego stanu faktycznego (konkretnej liczby kilometrów) wysokość zwrotu kosztów będzie zatem różna. Jednocześnie jednak warto pamiętać, że współczynnik „c” w powyższym wzorze (tj. stawka za 1 kilometr przebiegu pojazdu) jest również ściśle określony przepisami prawa. Zgodnie bowiem z ust. 3 art. 39a Prawa oświatowego, stawkę za 1 kilometr przebiegu pojazdu określa rada gminy, w drodze uchwały, przy czym stawka ta nie może być niższa niż określona w przepisach wydanych na podstawie art. 34a ust. 2 ustawy z dnia 6 września 2001 r. o transporcie drogowym (Dz. U. z 2022 r. poz. 2201, z późn. zm.). Zatem to organ stanowiący gminy, w drodze uchwały, ustala stawkę za 1 kilometr przebiegu pojazdu, przy czym mamy tutaj wyraźne odesłanie do przepisu ustawy o transporcie drogowym, na podstawie którego z kolei minister właściwy ds. transportu określa stawki tzw. kilometrówki. Na marginesie – stosowne rozporządzenie w tym zakresie obowiązuje od 2002 roku, jednak dopiero dwa lata temu – po raz pierwszy od 2007 roku – stawki zostały podwyższone. I tak obecnie, dla samochodu osobowego o pojemności skokowej silnika do 900 cm³ stawka za 1 km przebiegu pojazdu nie może być niższa niż 0,89 zł, natomiast dla samochodu osobowego o pojemności skokowej silnika powyżej 900 cm³ –  1,15 zł.

Niewątpliwie temat poruszony w niniejszym artykule należy uznać za doniosły – nie tylko z prawnego punktu widzenia, ale przede wszystkim społecznego. Wciąż bowiem wiele osób nie ma świadomości o przysługujących im uprawnieniach, jednak, co wymaga podkreślenia, każdy przypadek jest inny i wymaga indywidualnej analizy. W razie jakichkolwiek pytań, zespół Kancelarii pozostaje do dyspozycji.