Miejskie plany adaptacji do zmian klimatu

Postępujące zmiany klimatyczne zauważalne są gołym okiem. Ich efektów nie trzeba szukać globalnie – ubiegłoroczne wydarzenia krajowe, w szczególności mierzenie się ze skutkami powodzi stanowią jednoznaczny (wtóry) sygnał dla prawodawcy do wdrożenia koniecznych zmian zapobiegających pogłębianiu się problemu oraz podjęcia działań zmierzających do wsparcia przedsięwzięć prośrodowiskowych. Prognozy nie napawają optymizmem – powodzi i susz będzie coraz więcej, a ich skutki odczują w pierwszej kolejności władze lokalne. Problem z pewnością będzie się pogłębiał a jego rozwiązanie wymaga usystematyzowania na poziomie centralnym (krajowym). Istotą omawianej w niniejszym artykule regulacji jest nałożenie na miasta powyżej 20 tys. mieszkańców obowiązku opracowania w miejskich planach adaptacji rozwiązań służących zbudowaniu odporności na zmiany klimatu a następnie wcielania przyjętych w nich założeń w życie. 

Zmiana ustawy Prawo ochrony środowiska

11 stycznia 2025 r. weszła w życie ustawa z dnia 27 listopada 2024 r. o zmianie ustawy – Prawo ochrony środowiska oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2024 r., poz. 1940).

Niewątpliwie, najistotniejszą zmianą z punktu widzenia omawianej ustawy jest nałożenie na jednostki samorządu terytorialnego obowiązku opracowania miejskich planów adaptacji do zmian klimatu (dalej również: MPA). Plany te mają być instrumentami wspierającymi działania na rzecz zwiększenia odporności na zmiany klimatu – zarówno na szczeblu centralnym jak i samorządowym – w tym realizację projektów związanych z błękitno-zieloną infrastrukturą. 

Czym jest i co musi zawierać miejski plan adaptacji?

W znowelizowanej ustawie z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (t.j. Dz.U. z 2024 r., poz. 54) (dalej: „ustawa POŚ”) miejski plan adaptacji został zdefiniowany jako dokument o charakterze strategiczno-wdrożeniowym obejmujący swoim zakresem obszar danego miasta, mający na celu zmniejszenie podatności miasta na zmiany klimatu, w tym poprawę zdolności przystosowania miasta do zmian klimatu. Należy przy tym zauważyć, że MPA nie jest aktem prawa miejscowego.

Do opracowania planów adaptacji do zmian klimatu zobowiązane będą miasta powyżej 20 tys. mieszkańców. 

Zgodnie z art. 18a ust. 5 ustawy POŚ, miejski plan adaptacji winien zawierać co najmniej:

1) część analityczną, w tym m.in. analizę zjawisk meteorologicznych i hydrologicznych w mieście oraz ich pochodnych, scenariusze zmian klimatu i wynikające z nich zagrożenia klimatyczne dla miasta, ocenę wrażliwości miasta na zmiany klimatu, ocenę potencjału adaptacyjnego miasta do zmian klimatu, analizę podatności miasta na zmiany klimatu oraz analizę ryzyka związanego ze zmianami klimatu i szans wynikających z tych zmian dla miasta;

2) koncepcję zazieleniania miasta, w tym zwiększania powierzchni terenów zieleni i zadrzewień;

3) koncepcję zagospodarowania na terenie miasta wód opadowych i roztopowych będących skutkiem opadów atmosferycznych;

4) zbiór danych przestrzennych, w tym część graficzną zawierającą przedstawienie wyników ww. analiz oraz zbiór danych przestrzennych z koncepcji dot. zazieleniania miasta i zagospodarowania na terenie miasta wód opadowych i roztopowych będących skutkiem opadów atmosferycznych;

5) część programową, w tym m.in. szczegółowe cele planu, działania adaptacyjne do zmian klimatu wraz z opisem tych działań, wskaźnikami monitorowania skuteczności wdrażania tych działań oraz ich harmonogramem rzeczowo-finansowym oraz wskazanie podmiotów i organów biorących udział w sporządzaniu planu, wskazanie sposobu wdrażania planu.

Uchwalanie miejskiego planu adaptacji

MPA przyjmowany jest przez radę gminy w drodze uchwały. Następnie, Burmistrz albo Prezydent Miasta przekazuje go do Instytutu Ochrony Środowiska – Państwowego Instytutu Badawczego. Pierwszy MPA winien zostać uchwalony w terminie 30 miesięcy od dnia wejścia w życie (tj. od 11 stycznia 2025 r.) omawianych przepisów.

Miejski plan adaptacji aktualizuje się, przy uwzględnieniu sprawozdań z monitorowania wdrażania działań adaptacyjnych do zmian klimatu, nie rzadziej niż raz na 6 lat.

Ponadto, oprócz konieczności aktualizacji MPA, na Burmistrzu albo Prezydencie Miasta spoczywa obowiązek monitorowania i sporządzania (co dwa lata) sprawozdania z monitorowania wdrażania działań adaptacyjnych do zmian klimatu.

Finansowanie Miejskich Planów Adaptacji (MPA)

Działania zmierzające do poprawy klimatu przewidziane w ustawie wymagają nakładów finansowych. Podkreślić należy, że zasadniczo ich koszty poniosą jednostki samorządu terytorialnego. Przewidziano jednak również szereg mechanizmów dotacyjnych pozwalających na opracowanie MPA, a następnie wdrożenie działań adaptacyjnych realizujących zamierzone w nim cele prośrodowiskowe.  

Na opracowanie przez miasta MPA przewidziane zostały środki finansowe pochodzące z programu FEnIKS 2021-2027, z których Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej przeznaczy dla polskich samorządów 20 mln zł.
Nadto, wyodrębniona została pula środków w budżecie obywatelskim, które mają zostać przeznaczone na projekty związane z ochroną miejskiego środowiska przyrodniczego, których realizacja ma prowadzić do zwiększania powierzchni biologicznie czynnej oraz retencji wód opadowych i roztopowych. Wdrożone regulacje prawne, omawiane w niniejszym artykule, pozwolą również miastom i ich mieszkańcom skorzystać ze wsparcia finansowego w ramach realizacji programów służących poprawie środowiska m.in.  „Stop Smog” czy „Czyste Powietrze”

Najważniejsze zmiany dla sektora wodnego

Omawiane zmiany nie pozostają bez wpływu na szeroko pojęty sektor podmiotów realizujących zadania z zakresu gospodarki wodnej. Do najistotniejszych zmian – z punktu „sektora wodnego” – wskazać należy:

1. Uwzględnienie w MPA kwestii zagospodarowania na terenie miasta wód opadowych i roztopowych będących skutkiem opadów atmosferycznych.
2. Rozszerzenie zasad udzielania dotacji na inwestycje związane z retencją – umożliwia to m.in. zmiana brzmienia art. 403 ust. 5 ustawy POŚ oraz zmiana brzmienia art.24g ustawy o zasadach prowadzenia polityki rozwoju (możliwość finansowania ww. inwestycji z Funduszu Rozwoju Regionalnego).
3. Integracja elementów MPA z planem zagospodarowania przestrzennego, poprzez uwzględnienie w nim zasady prowadzenia działań na rzecz ochrony klimatu oraz działań adaptacyjnych do zmian klimatu (w tym koncepcję zagospodarowania na terenie miasta wód opadowych i roztopowych będących skutkiem opadów atmosferycznych), które zmniejszają podatność regionu na zmiany klimatu.

W projekcie ustawy z dnia 27 listopada 2024 r. o zmianie ustawy – Prawo ochrony środowiska oraz niektórych innych ustaw przewidywano również liberalizację procedury budowy zbiorników retencyjnych. Zakładano uproszczenie tejże procedury poprzez rezygnację z wymogu uzyskania pozwolenia na budowę zbiorników bezodpływowych na wody roztopowe lub opadowe o pojemności większej niż 5 m³ i nie większej niż 15 m^3​. Postulowane na etapie procesu legislacyjnego rozwiązania ostatecznie nie zostały wprowadzone do Prawa budowlanego – choć z pewnością przyczyniłyby się do zwiększenia liczby przydomowych instalacji retencyjnych. 

Miejski plan adaptacji – jak zacząć? 

Na gruncie przyjętych już przepisów w najbliższych latach spodziewać się należy zwiększenia aktywności miast w obszarze działań z zakresu ochrony środowiska.
Na ocenę przyjętej lokalnie polityki klimatycznej i jej skuteczności potrzeba jednak czasu. Regulacje zakładają bowiem wieloletnie działania na szczeblu lokalnym (miejskim) – na początku na etapie planowania mechanizmów adaptacyjnych a w późniejszym okresie wdrożenia ich w życie.

Proces kompleksowego opracowania Miejskiego Planu Adaptacji – z uwzględnieniem jego zgodności z obowiązującymi przepisami, a także późniejszej realizacji inwestycji objętych planem wymaga precyzyjnego zaplanowania i wdrożenia. Zdajemy sobie sprawę, że jest to nowe wyzwanie, dlatego wspólnie z Klientami szukamy optymalnych rozwiązań i wyznaczymy ścieżki ich realizacji. 

Pomagamy Klientom na etapie przygotowania Miejskich Planów Adaptacji oraz zapewniamy kompleksowe wsparcie prawne na każdym etapie realizacji inwestycji objętych MPA. Doradzamy także w zagadnieniach związanym z pozyskaniem dotacji finansowych objętych programami, w tym finansowanymi ze środków UE.