Odszkodowanie (rekompensata) za ograniczenie generacji energii elektrycznej jako przejaw legislacyjnego absurdu w ustawie – Prawo energetyczne

Ubiegłoroczna nowelizacja ustawy z dnia 10 kwietnia 1997 r. – Prawo energetyczne (tj. ustawa z dnia 28 lipca 2023 r. o zmianie ustawy – Prawo energetyczne oraz niektórych innych ustaw – która weszła w życie w dniu 7 września 2023 r.) wprowadziła szerokie i daleko idące zmiany dotyczące wzajemnych relacji pomiędzy przedsiębiorstwami energetycznymi (a ściślej – pomiędzy wytwórcami energii elektrycznej a operatorami sieci dystrybucyjnej).

Zanim przejdziemy do zwięzłej analizy tych zmian, kilku słów precyzujących wymaga zdefiniowanie siatki pojęciowej dotyczącej prawa energetycznego.

Przedsiębiorstwa energetyczne – pojęcia

Otóż, przedsiębiorstwem energetycznym, jak wynika z definicji zawartej w art. 3 pkt 12 ustawy – Prawo energetyczne (dalej: „Pr. energ.”), jest „podmiot prowadzący działalność gospodarczą w zakresie:

a) wytwarzania, przetwarzania, magazynowania, przesyłania, dystrybucji paliw albo energii lub obrotu nimi […]”.

Z kolei termin „wytwórca” został zdefiniowany w art. 2 pkt 39 ustawy z dnia 20 lutego 2015 r. o odnawialnych źródłach energii, i odnosi się stricte do podmiotu wytwarzającego energię elektryczną z odnawialnych źródeł energii (OZE). Precyzyjna definicja zawarta w ww. przepisie wskazuje, iż wytwórcą jest „podmiot, który ma siedzibę lub miejsce zamieszkania na terytorium państwa członkowskiego Unii Europejskiej, Konfederacji Szwajcarskiej lub państwa członkowskiego Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) – strony umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym, wytwarzający energię elektryczną lub ciepło z odnawialnych źródeł energii lub wytwarzający biogaz lub biogaz rolniczy, lub biometan, lub wodór odnawialny w instalacjach odnawialnego źródła energii znajdujących się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub w wyłącznej strefie ekonomicznej”.

Ponadto, Pr. energ. wprowadza dwa rodzaje szczególnych przedsiębiorstw energetycznych o swoistych cechach. Jednym z nich jest operator systemu dystrybucyjnego (OSD – definiowany w art. 3 pkt 25), a drugim – operator systemu przesyłowego (OSP – definiowany w art. 3 pkt 24).

Na pierwszy rzut oka, różnica pomiędzy obydwoma typami przedsiębiorstw energetycznych tkwi w dwóch słowach: „dystrybucja” oraz „przesyłanie”. Literalny sposób odczytania ustawowych definicji obu operatorów faktycznie nie powinien nastręczać żadnych wątpliwości.

• Operator systemu przesyłowego – przedsiębiorstwo energetyczne zajmujące się przesyłaniem paliw gazowych lub energii elektrycznej, odpowiedzialne za ruch sieciowy w systemie przesyłowym gazowym albo systemie przesyłowym elektroenergetycznym, bieżące i długookresowe bezpieczeństwo funkcjonowania tego systemu, eksploatację, konserwację, remonty oraz niezbędną rozbudowę sieci przesyłowej, w tym połączeń z innymi systemami gazowymi albo innymi systemami elektroenergetycznymi.
• Operator systemu dystrybucyjnego – przedsiębiorstwo energetyczne zajmujące się dystrybucją paliw gazowych lub energii elektrycznej, odpowiedzialne za ruch sieciowy w systemie dystrybucyjnym gazowym albo systemie dystrybucyjnym elektroenergetycznym, bieżące i długookresowe bezpieczeństwo funkcjonowania tego systemu, eksploatację, konserwację, remonty oraz niezbędną rozbudowę sieci dystrybucyjnej, w tym połączeń z innymi systemami gazowymi albo innymi systemami elektroenergetycznymi.

W praktyce, działalność operatora systemu przesyłowego (w odniesieniu do przesyłu energii elektrycznej!) wykonuje obecnie w Polsce jeden podmiot – jednoosobowa spółka Skarbu Państwa Polskie Sieci Elektroenergetyczne SA (PSE). Z kolei działalność w zakresie dystrybucji energii elektrycznej na obszarze całego kraju prowadzi de facto pięć podmiotów: Enea Operator sp. z o.o., Energa – Operator SA, Stoen Operator sp. z o.o., Tauron Dystrybucja SA oraz PGE Dystrybucja SA.

Ubiegłoroczna nowelizacja ustawy – Prawo energetyczne

Ustawa Pr. energ. różnicuje obowiązki, zadania oraz uprawnienia obu operatorów. Z punktu widzenia niniejszego artykułu, za najistotniejsze zagadnienie należy uznać możliwość wprowadzenia ograniczeń generacji energii elektrycznej przez ww. operatorów systemów elektroenergetycznych, albowiem ubiegłoroczna nowelizacja wprowadziła mechanizm nierynkowego ograniczania wytwarzania energii w instalacjach odnawialnych źródeł energii prowadzonych przez różnych wytwórców prowadzących działalność gospodarczą w tym zakresie.

W istocie, do art. 9c Pr. energ., statuującego, najogólniej rzecz ujmując, obowiązki operatorów systemów (pamiętajmy – chodzi tutaj zarówno o OSD, jak i OSP!), wprowadzono szereg ustępów (7a – 7p) regulujących możliwość wprowadzania ograniczeń w zakresie generacji energii elektrycznej, polegających de facto na wydaniu przez operatora polecenia czy to zmniejszenia mocy wytwarzanej przez jednostkę wytwórczą OZE, czy to jej całkowitego wyłączenia. Najistotniejszy w tym zakresie ust. 7a art. 9c Pr. energ. wprost stanowi, iż:

W celu równoważenia dostaw energii elektrycznej z zapotrzebowaniem na tę energię lub zapewnienia bezpieczeństwa pracy sieci elektroenergetycznej operator systemu przesyłowego elektroenergetycznego może, w przypadkach, o których mowa w art. 13 ust. 3 rozporządzenia 2019/943, oraz na zasadach, wskazanych w art. 13 ust. 6 tego rozporządzenia, wydać:

1) bezpośrednio wytwórcy przyłączonemu do sieci przesyłowej lub posiadaczowi magazynu energii elektrycznej przyłączonemu do sieci przesyłowej lub

2) za pośrednictwem i w koordynacji z operatorem systemu dystrybucyjnego elektroenergetycznego bezpośrednio połączonego z siecią przesyłową – wytwórcy przyłączonemu do tej sieci dystrybucyjnej lub posiadaczowi magazynu energii elektrycznej przyłączonemu do sieci dystrybucyjnej

– polecenie wyłączenia jednostki wytwórczej wykorzystującej energię wiatru lub słońca lub zmniejszenia mocy wytwarzanej przez tę jednostkę wytwórczą, lub wyłączenia magazynu energii elektrycznej lub zmiany mocy pobieranej lub wprowadzanej przez ten magazyn, podlegające rekompensacie finansowej, o której mowa w art. 13 ust. 7 rozporządzenia 2019/943.

Owa rekompensata finansowa, do której odwołuje się ww. przepis, a o której mowa w art. 13 ust. 7 Rozporządzenia 2019/943, odnosi się w istocie do mechanizmu tzw. redysponowania (z ang. redispatching), czyli właśnie mechanizmu nierynkowego ograniczenia generacji z OZE. Kwestia ta warta jest podkreślenia, albowiem przed ubiegłorocznymi zmianami w Pr. energ. termin „redysponowanie” w ogóle nie pojawiał się w ustawie (z kolei obecnie pojawia się w trzykrotnie).   

A zatem na czym polega absurd polskich przepisów dotyczących mechanizmu redysponowania?

Otóż, przepis art. 13 ust. 3 ww. Rozporządzenia 2019/943 wprost wskazuje przypadki, w jakich znajdzie zastosowanie mechanizm redysponowania. Tym samym, redysponowanie będzie mogło być zastosowane w przypadkach, o których mowa w art. 13 ust. 3 rozporządzenia 2019/943, tj., gdy:

• brak jest alternatywnego rozwiązania opartego na zasadach rynkowych;
• wyczerpano wszystkie zasoby dostępne na zasadach rynkowych;
• liczba dostępnych jednostek wytwarzania energii, magazynowania energii lub odpowiedzi odbioru jest zbyt niska, aby zapewnić skuteczną konkurencję na obszarze, na którym znajdują się odpowiednie jednostki na potrzeby świadczenia usługi
• aktualny stan sieci prowadzi do tak regularnych i przewidywalnych ograniczeń przesyłowych, że redysponowanie oparte na zasadach rynkowych doprowadziłoby do regularnego składania ofert strategicznych, co podniosłoby poziom wewnętrznych ograniczeń przesyłowych, a dane państwo członkowskie przyjęło plan działania w celu rozwiązania kwestii ograniczeń przesyłowych, albo zapewnia minimalną zdolność dostępną w obrocie międzystrefowym, zgodnie z art. 16 ust. 8 tego Rozporządzenia.

Co znamienne, do ww. przepisu Rozporządzenia wprost odwołuje się wyżej wymieniony, dodany nowelizacją ust. 7a art. 9c Pr. energ.!

Jednocześnie jednak, ustawodawca dodał do art. 9c Pr. energ. ust. 7e, stanowiący, iż:

Rekompensata finansowa, o której mowa w art. 13 ust. 7 rozporządzenia 2019/943, nie przysługuje w przypadku wyłączenia jednostki wytwórczej lub zmniejszenia wytwarzania mocy przez tę jednostkę, lub wyłączenia magazynu energii elektrycznej lub zmniejszenia pobieranej lub wprowadzanej mocy przez ten magazyn, jeżeli umowa o przyłączenie jednostki wytwórczej lub magazynu energii elektrycznej zawiera postanowienia skutkujące brakiem gwarancji niezawodnych dostaw energii elektrycznej.

Oczywiście, Rozporządzenie 2019/943, w odniesieniu do rekompensaty finansowej, zawiera postanowienie treści zbliżonej do ww. ust. 7e. Cały absurd sytuacji odnoszący się do relacji pomiędzy wytwórcami energii elektrycznej a operatorami systemów elektroenergetycznych polega jednak na czymś innym – na równoczesnym wprowadzeniu wymienioną nowelizacją art. 7 ust. 2e Pr. energ., zgodnie z którym:

Umowa o przyłączenie jednostki wytwórczej lub magazynu energii elektrycznej, oprócz postanowień wskazanych w ust. 2-2b i 2d, zawiera postanowienia uprawniające przedsiębiorstwo energetyczne wykonujące działalność gospodarczą w zakresie przesyłania lub dystrybucji energii elektrycznej do ograniczania gwarantowanej mocy przyłączeniowej lub wprowadzania ograniczeń operacyjnych, skutkujących brakiem gwarancji niezawodnych dostaw energii elektrycznej, w celu równoważenia dostaw energii elektrycznej z zapotrzebowaniem na tę energię lub zapewnienia bezpieczeństwa pracy sieci elektroenergetycznej, zgodnie z warunkami określonymi w instrukcji, o której mowa w art. 9g ust. 1.

Podsumowanie 

W największym skrócie: mając na uwadze treść przytoczonych wyżej przepisów, wynikające z prawa unijnego uprawnienie wytwórców energii elektrycznej do otrzymania rekompensaty finansowej wskutek zastosowania mechanizmu redysponowania nierynkowego, należy uznać, w realiach polskiego ustawodawstwa energetycznego, za martwe.

Pomimo, że Rozporządzenie nr 2019/943 stanowi, iż czynnikiem decydującym o nieprzyznaniu rekompensat winna być akceptacja, przez podmiot przyłączany do sieci (a zatem przyszłego wytwórcę), odpowiednich zapisów umowy przyłączeniowej, to ubiegłoroczna nowelizacja Pr. energ. w praktyce spowodowała, że podmioty przyłączane do sieci zostają, na mocy ustawy (!), pozbawione prawa do rekompensaty. Innymi słowy, uprawnienie wytwórcy do otrzymania rekompensaty, które wynika z przepisów unijnych, zostało niejako odgórnie wyłączone przez polskiego ustawodawcę. Aż by się chciało sparafrazować znany polski film: „Nie mamy pańskiego płaszcza i co nam pan zrobi?”…

W przypadku jakichkolwiek wątpliwości dotyczących tytułowej problematyki, a w szczególności w przypadku problemów z interpretacją umów o przyłączenie do sieci (również tych, które zostały zawarte przed wejściem w życie ww. nowelizacji) –  zapraszamy do kontaktu z Kancelarią.